اخلاق در اینترنت

در این مقاله به تأثیرات مثبت اینترنت بر اخلاق کاربران پرداخته شده است. دیدگاه اتخاذ شده در این مقاله مبتنی بر قابلیت هایی است که به صورت بالقوه در اینترنت وجود دارد و می تواند سبب تسهیل ارتباطات جهانی میان انسان ها، از میان برداشتن تبعیض ها در دستیابی به اطلاعات و در نهایت ایجاد جامعه اطلاعاتی جهانی شود. از نظر نویسندگان این مقاله اینترنت علیرغم چهره فناوری محور خود میتواند پدید آورنده فضایی باشد که در آن اخلاق و روابط اجتماعی افراد تقویت گردد. معمولاً از چنین اخلاقی با عنوان «اخلاق سازنده» یاد می شود. استفاده از اینترنت اخلاق خاص خودش را به شیوهای خودکار در کاربرانش به وجود میآورد، کاربرانی که در هر لحظه داده یا اطلاعاتی را تولید میکنند. از اینرو «اخلاق اینترنتی» جدای از «اخلاق سازنده» نیست. مقاله حاضر با یادآوری امکان همکاری میان اینترنت و انسان به منظور ارتقای روابط انسانی و اصول اخلاقی نگارش یافته است.

اگر مایل به داشتن یک سایت هستید ازینجا شروع کنید 

چکیده

در این مقاله به تأثیرات مثبت اینترنت بر اخلاق کاربران پرداخته شده است. دیدگاه اتخاذ شده در این مقاله مبتنی بر قابلیت هایی است که به صورت بالقوه در اینترنت وجود دارد و میتواند سبب تسهیل ارتباطات جهانی میان انسان ها، از میان برداشتن تبعیض ها در دستیابی به اطلاعات و در نهایت ایجاد جامعه اطلاعاتی جهانی شود. از نظر نویسندگان این مقاله اینترنت علیرغم چهره فناوری محور خود میتواند پدید آورنده فضایی باشد که در آن اخلاق و روابط اجتماعی افراد تقویت گردد. معمولاً از چنین اخلاقی با عنوان «اخلاق سازنده» یاد می شود. استفاده از اینترنت اخلاق خاص خودش را به شیوه ای خودکار در کاربرانش به وجود می آورد، کاربرانی که در هر لحظه داده یا اطلاعاتی را تولید می کنند. از اینرو «اخلاق اینترنتی» جدای از «اخلاق سازنده» نیست. مقاله حاضر با یادآوری امکان همکاری میان اینترنت و انسان به منظور ارتقای روابط انسانی و اصول اخلاقی نگارش یافته است.

مقدمه
موضوعات اخلاقی معمولاً بر مبنای اصول فلسفی یا دینی جوامع مورد بحث و بررسی قرار میگیرند، مانند اینکه انسان باید با پدر و مادر، همسر و فرزندان خود چگونه رفتاری داشته باشد؟ پیشرفت هایی هم که در حوزه دانش و فناوری روی می دهند گاهی اوقات روابط میان انسان ها و اصول اخلاقی پذیرفته شده در هر جامعه را به چالش می گیرند. اغلب در رابطه با انسان و ماشین این ایده مطرح می شود که ماشینی شدن جامعه سبب کمرنگ شدن عواطف انسانی و سردی روابط میان انسان ها شده است. چنین دیدگاهی در نگاه اول می تواند درست به نظر برسد، اما برای دنیای امروز چندان مصداق ندارد. امروزه اینترنت و کاربردهای گوناگون آن نظیر پست الکترونیکی، گروه های بحث محاوره مستقیم یا اصطلاحاً چت  فرصتهای جدیدی را برای آشنایی میان کسانی که هرگز یکدیگر را نمی شناخته اند، فراهم ساخته است و دوستی های جدیدی را از نوع مجازی  بوجود آورده است که گاهی به دوستی های واقعی میان افراد همفکر و هم علاقه منجر می شود. بدین ترتیب می توان انقلاب اطلاعاتی و در رأس آن اینترنت را بر خلاف انقلاب صنعتی و مظاهر آن که سبب جدایی انسان ها از یکدیگر شد، عاملی پیوند دهنده میان عناصر انسانی و نزدیک کننده جوامع انسانی در نظر گرفت و به تعبیری در کنار هر رویداد یا تحول تکنولوژیکی میتوان نتایج و تأثیرات مثبتی را نیز مشاهده نمود.
تأثیر اینترنت بر روابط اجتماعی انسان ها گستره ای فراتر از ابعاد فردی را در بر گرفته است تا آن حد که در هنگام وقوع بلایای طبیعی و فجایع انسانی عاملی مهم در انعکاس عواطف و احساسات انسانی به شمار می رود. نقش راهبردی اینترنت در دو رویداد بزرگ اخیر یعنی جنگ در عراق و حادثه سونامی5 مثال زدنی است. در هر یک از این دو رویداد، اینترنت جدای از ایفای نقش اطلاع رسانی خود، رسانه ای مهم در اعلام موجودیت گروه های مختلف اجتماعی جهت حمایت از آسیب دیدگان و جلب کمک های مردمی از سراسر جهان بود. بسیاری از کاربران اینترنتی با استفاده از امکانات این رسانه جهانی به کمک نیازمندان شتافتند.
هدف از بیان این مطالب ارائه یا القای یک تفکر مثبت اندیش یا خوشبینانه به ذهن خواننده نیست بلکه تبیین امکان تحقق جامعه اطلاعاتی آرمانی در سراسر جهان است. شکی نیست که همه کاربران اینترنتی به ارزش ها و اصول والای انسانی اهمیتی نمی دهند. هکرها6 یا راهزنان اینترنتی که با شیوه های مختلف در صدد نفوذ به نقاط مشخصی از اینترنت هستند، از همین نوع کاربران هستند. اصولاً، اینکه در اینترنت چه چیزی پسندیده است یا چه چیزی نامطلوب است، همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد.
حتی در تعاریف قوانین بهرهبرداری از شبکه کامپیوتری و اینترنت همواره جلب نظر طرف های ذینفع مطرح بوده است. گاهی اوقات جانبداری های اقتصادی از تولیدکنندگان دانش و اطلاعات به حدی می رسد که دیگر «حق»  یا به عبارت بهتر ارزشی برای کاربران قائل نمی شوند. این وضعیت در جوامع اقتصادگرایی8 مانند آمریکا و کشورهای غربی به خوبی مشهود است. کاربران برای برخورداری از خدمات پیوسته اطلاع رسانی مجبور به پرداخت هزینه هایی هستند که چندان واقعبینانه به نظر نمی رسند. گستره اقتصاد آنقدر وسیع شده است که دیگر حوزه اخلاق را هم تحت الشعاع خود قرار داده است. امروزه ثروت و پول تنها ارزش اخلاقی پذیرفته شده در بسیاری از جوامع شده و کلیه روابط انسانی بر اساس همین عامل تنظیم و برقرار می گردد.
اما در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات و به ویژه اینترنت، گستره اخلاق درست از لحظه ای آغاز میشود که یک کاربر پشت رایانه شخصی خودش می نشیند و روی دگمه مرورگر اینترنتی  کلیک می کند تا به درون جامعه جهانی اطلاعات گام بگذارد (کولمن 2001). اینکه کسی میهمان اینترنت باشد و برای اولین بار باشد که از این رسانه استفاده می کند، یا از مشتریان پر و پا قرص اینترنتی یا اصطلاحاً «نرد»  باشد، زیاد مهم نیست. مهم این است که همه این افراد تحت محیطی به تبادل اطلاعات با یکدیگر میپردازند که هیچ قانون یا مقرارت رسمی بر آن حاکم نیست. خوب یا بد، درست یا نادرست، باید یا نباید، همگی تعابیر منحصر بفردی هستند که به ازای تک تک کاربران میلیونی یا میلیاردی اینترنت قابل بررسی و تعریف است.
در چنین فضایی تدوین هر گونه قانون و مقررات نه تنها غیرممکن به نظر میرسد، بلکه مضحک هم جلوه میکند. چیزی که ممکن است از نظر یک کاربر مطلوب و خواستنی باشد، میتواند از دیدگاه کاربر دیگری نامطلوب و ناپسند باشد. اما فصل مشترک همه کاربران از مبتدی گرفته تا پیشرفته، یک چیز است و آن «ساختن»  است. همه کاربران اینترنت به نوعی در حال ساختن داده یا اطلاعات هستند. حتی کاربرانی که فقط نقش دریافت کننده  یا مصرف کننده13 اطلاعات را دارند، در واقع به نوعی اطلاعات را در جایی مصرف می کنند و سبب ساختن چیزی در جایی دیگر میشوند. بدین ترتیب همه آنها برخودار از نوعی از اخلاق هستند که اصطلاحاً «اخلاق سازنده» (کولمن 2001) نامیده می شود.

اینترنت: خوب، بد، زشت یا زیبا
با وجود همه مباحثی که تاکنون درباره اینترنت و پیامدهای استفاده از آن بر اخلاق کاربران مطرح شده است، هنوز به درستی نمی توان تصویر روشنی را در این خصوص مشاهده کرد. روانشناسان و متخصصان علوم رفتاری اغلب توجه خود را بر جنبه های منفی اینترنت معطوف می نمایند. این بیشتر بدان جهت است که این دسته از افراد انسان ها را در قالب سوژه های مطالعاتی خود در نظر می گیرند و به علت اضمحلال فزاینده بنیان های خانوادگی و ارزش های انسانی در جوامع غربی، نقش مخرب اینترنت بیشتر از نقش سازنده آن مورد عنایت محققان واقع شده است. بارزترین مصداق این وضعیت استفاده نادرست و کنترل نشده کودکان از اینترنت و گمراهی و به خطر افتادن آنها توسط سودجویان اینترنتی است که هر چند وقت یکبار اخبار نگران کنندهای در این رابطه از رسانه های جمعی منتشر میشود و هوشیاری والدین کودکان را در استفاده آنها از این رسانه گوشزد می شود. اما به لحاظ چند جانبه بودن پدیده اینترنت، نمی توان نگرشی یکسویه به آن داشت.
به عنوان نمونه هنگامی که بحث تجارت الکترونیکی مطرح می شود، جنبه های سودآور و سرمایه ساز اینترنت بیشتر مورد توجه قرار می گیرد. حتی از سوی بسیاری از مؤسسات بین المللی نظیر یونسکو  استفاده از اینترنت به عنوان یک رسانه ارزان قیمت و سهل الوصول جهت حل بحران های اقتصادی و فقر در جوامع توسعه نیافته توصیه می شود. در سخنرانی سال گذشته آقای کوفی عنان دبیر کل سازمان ملل متحد استفاده از اینترنت برای از میان برداشتن فواصل طبقاتی در جوامع محروم و عقب مانده قاره آفریقا به عنوان سریعترین و عملی ترین راه حل پیشنهاد شده بود.
هنگامی که صحبت از تسهیم دانش  به میان می آید، حقیقتاً هیچ رسانه ای نمی تواند جایگزین اینترنت شود و به مثابه یک پل ارتباطی کارآمد میان پژوهشگران در سراسر جهان عمل نماید. در چنین حالتی آیا اینترنت خوب است یا بد؟ زشت است یا زیبا؟ اگر قدری منصفانه به این موضوع نگاه کنیم در می یابیم که در بسیاری از موارد ملاک قضاوت ما درباره اینترنت سود و زیانی است که به ما و منافع ما می رساند. چنین دیدگاهی نمی تواند یک جایگاه بی طرفانه در قبال اینترنت داشته باشد. کاربران هنگام استفاده از اینترنت به درستی درمی یابند که آیا اینترنت دارد به آنها خدمت می کند یا خیانت. البته در سنین کودکی یا نوجوانی چنین تشخیصی قدری مشکل به نظر می رسد، اما با رعایت تدابیر تربیتی و ایجاد امنیت لازم توسط والدین این مشکل قابل حل است.
نقش اینترنت در ایجاد اخلاق سازنده در کاربران
از جمله مهمترین اقداماتی که میتوان از طریق اینترنت سازمان داد عضویت استادان و متخصصان رشته های مختلف در گروه های تخصصی است. با عضو شدن کاربران اینترنت در این گروه ها، آنها می توانند در جریان آخرین اطلاعات موجود در رشته های تخصصی خود قرار گیرند زیرا همه اعضاء در جریان پیامهای علمی که توسط یک نفر صادر می شود قرار دارند. در شرایطی که خطوط ارتباطی از کیفیت لازم برخوردار باشد و در ایستگاه های محل کار هر دو یا چند طرف امکانات لازم (دوربین ویدئویی …) به سیستم اتصال داشته باشد، میتوانند تصویر و فعالیت های یکدیگر را نیز مشاهده کنند.
هم اکنون انجام عمل های مهم جراحی به شکل هدایت از راه دور  و با شرکت چند متخصص که هر کدام در گوش های از دنیا به کار مشغول هستند و می توانند در یک آن ناظر عمل جراحی یا راهنمایی کننده آن باشند، در تعدادی از مراکز مجهز درمانی متداول شده است. یکی دیگر از شکل های نسبتاً رایج اخلاق سازنده که در سطح کشورهای اروپای غربی و امریکا مشهود است، کنفرانس از راه دو  می باشد که در آن تعدادی از متخصصان (که هر کدام در یک گوشه از کره زمین زندگی می کنند) با یکدیگر درباره موضوع مورد علاقه خود به تبادل نظر می پردازند. این نوع کنفرانس های الکترونیک در آینده رواج زیادی خواهند یافت و احتمال میرود که در مقیاس وسیعی از اهمیت کنفرانس های حضوری (که بسیار پرهزینه تر است) کاسته شود .
در طول چند دهه اخیر، مجله های علمی، در میان پژوهشگران، نقش ویژه ای در برقراری ارتباطات علمی ایفا کرده اند و تعداد این مجله ها در سطح جهان همواره رو به افزایش بوده است. اما با توجه به گسترش شبکه اینترنت، به ویژه در طول 5 سال گذشته، به نظر می رسد که در سال های آینده نتوان افزایش تعداد این مجلات را مانند سال های گذشته انتظار داشت. همه روزه بر تعداد پژوهشگرانی که برای انتشار نتایج پژوهش های خود از این شبکه استفاده میکنند، افزوده می شود. آنان می توانند اطلاعات تولیدی خود را در اختیار تمامی افرادی که امکان دسترسی به این شبکه را دارند قرار دهند و از آنان نیز بخواهند، علاوه بر نظرخواهی، برای شان مدارک علمی مشابهی از همین رهگذر ارسال دارند یا با خود آنان همکاری مستمر داشته باشند (آیزنتاد و وینسنت 2002)
همه این فعالیت ها که در بستر اینترنت انجام می گیرند و به گونه ای نوآوری، خلاقیت و سازندگی علمی محسوب میشوند، سبب تبلور شکل گسترده ای از اخلاق در میان کاربران می گردد که اصطلاحاً «اخلاق سازنده» نامیده می شود.
تعامل و همزیستی جهانی: شکل گیری هویت پویا
واقعیت این است که گسترش شبکه جهانی اینترنت فاصله ها را کم کرده و به ایجاد نوعی تشابه، به ویژه در جوانان، انجامیده است. اعضای کمیسیون توسعه سازمان ملل متحد (فلوریدی 2002) گزارش داده اند که در گردهمایی های خود در شهرهای قارهه ای گوناگون، شاهد بوده اند که جوانان خیلی شبیه به هم شده اند و این شباهت، با رنگ باختن مرز جوامع و رفتن به سوی نوعی جامعه اطلاعاتی و شبکه ای، بیشتر شده است.
اما باید توجه داشت که به یمن گسترش وسایل ارتباطی و رسانه ها، جوامع مختلف اگر آگاهانه و با برنامه ریزی عمل کنند، می توانند برای تحولات مثبت از آن استفاده کنند و به نوعی همزیستی سالم جهانی دست یابند. مبارزه با مواد مخدر در سطح جهانی، حفظ محیط زیست، همبستگی انسان ها، احترام به حق حیات، محترم بودن حریم زندگی خصوصی افراد، احیای حقوق مادران و کودکان، تأکید بر عدالت جهانی، گرامی داشتن کرامت انسان ها و توجه به حقوق اقلیت های دینی و اجتماعی، توسعه پایدار و اجازه مطرح شدن سایر فرهنگ ها و ارزش ها مباحثی هستند که می توانند با بهره گیری از همین فضای موجود اطلاعاتی، وجه دیگری را در تعامل فرهنگ ها نشان دهند.

نتیجه
امروزه ورود به دنیای مجازی و یا به عبارت بهتر زندگی در محیط های مجازی امری بدیهی به شمار می رود. لازمه تعامل در این محیط ها برخورداری از یکسری مهارت های فنی و رفتاری است. از مهمترین ویژگی های اینترنت ایجاد پیوندهای مناسب بین افراد در اقصی نقاط دنیا می باشد. فضایی که درآن امکان ایجاد روابط انسانی و اخلاقی میسر است و می تواند کانونی برای ایجاد اخلاق سازنده انسانی نیز باشد. در نهایت با نزدیک کردن ملت ها به همراه تقویت تعامل و روابط انسانی صحیح میان آنها ، آرزوی دیرین بشر برای ایجاد آرمان شهر جهانی  یا به عبارت دیگر جهانی شدن میسر خواهد شد.

مراجع

دیلمقانی، میترا و رضا ثانی.1382. شهروند الکترونی در عصر اطلاعات فصلنامه رسانه سال 14، شماره 3 (پاییز) 61-66

کثرت گرایی فرهنگی
اصطلاح پدیده چندفرهنگی20 ما را به شناسایی و حتی گرامی داشتن دیگران، درست به همان گونه ای که هستند، بدون سقوط به نژادپرستی، به شکل درست آن دعوت می کند. در این عصر، کلید واژه رایج تساهل و تسامح21 بود. این کلید واژه به معنای پذیرش تفاوت میان «ما» و «آنها» است اما در کاربرد امروزه خود انسان ها را به بردباری در برابر تفاوت های یکدیگر فرا می خواند (فلوریدی 2003). اینترنت، با جهان گستری چشمگیر خود، فرض را بر اعتبار همه دعاوی درباره حقیقت میگذارد، بدون آن که در چاله نسبی گرایی محض بیفتد. نسبی گرایی بیش از حد شالوده هر گونه گزاره اخلاقی و همراه آن، شالوده های اخلاقی زندگی عمومی را سست می کند.
جهانگستری جامعه اطلاعاتی که در قالب اینترنت تبلور یافته است راه را برای کسانی که اقلیت نامیده میشوند و می خواستند صدایشان شنیده شود هموار ساخته است. بنابراین، پدیده چند فرهنگی که مفهومی تناقض نما است هم بیانگر تنوع است و هم وحدت. تنوع لازمه جهانگستری است زیرا تجلی دلبستگی های محلی و هویت های خاص را مجاز می پندارد و در عین حال مستلزم وحدت است زیرا مروج مفهوم دهکده جهانی22 است (فلوریدی و سندرز 2002). پدیده چندفرهنگی را بسیاری عارضه ای می دانند که خاص مرز ملی معینی است. در واقع، این پدیده به سرعت در حال گسترش به قلمرو بین المللی است. همانند نظام اقتصادی جدید، اهتمام برای نظام فرهنگی جدید تاریخ خاص خود را دارد. عصر چندفرهنگی با پیدایش اقتصاد اطلاعاتی که محصول اینترنت است نخبگان اطلاعاتی، طبقه میانگین و به حاشیه رانده شدگان یا فرو طبقه را جانشین طبقات پیشین اشراف، متوسط و کارگر ساخت. جامعه جهانی اطلاعاتی که شکل مجسم آن اینترنت می باشد، آرمان های تجددخواهانه را در زمینه خردورزی، نبوغ هنری و فردگرایی به سود ضدیت با سرمایه داری، تحقیر اخلاق سنتی و پیروی از برابرخواهی تندروانه طرد کرده است.
جهانی شدن و حقوق شهروندی
مسلماً یک شهروند در عصر چند فرهنگی دارای حقوق و امتیازات خاصی باید باشد. ازجمله حقوق مسلم و طبیعی آن حق دسترسی به اطلاعات است که خود منجر به ایجاد حق دیگری به نام حق استفاده از امکانات و ابزارهای فناوری اطلاعاتی و ارتباطی است. به گونه ای که یک فرد قادر باشد آزادنه به کاوش اطلاعات بپردازد و نیازمندی های اطلاعاتی خود را برآورده سازد. پس از آن آزادی بیان، و مسأله امنیت حریم خصوصی افراد است. برخی از چالش های جدید در این راستا عبارت است از: اداره حقوق فردی در عصر الکترونیک، محافظت در برابر سوء استفاده های الکترونیکی و اطمنیان از ایمنی تعاملات از طریق زیرساختارهای اطلاعاتی مناسب.
در هر سه دسته موارد مطروحه، عامل اخلاقی و ملاحظات اخلاقی شرط اصلی و ضامن بقای سالم در این عصر می باشد. هر شهروند در ازای خدمات و حقوقی که از جامعه دریافت میدارد موظف به رعایت برخی موارد میباشد. زندگی در چنین جامعه ای نیازمند کسب یک سری یادگیری ها و رعایت آدابی (رفتارهایی) است که انتظار میرود هر عضو در جامعه روی خطی23 بدان پایبند باشد.
جهانی شدن همه چیز را تحت الشعاع قرار می دهد و ساختار و ماهیت نظام های اقتصادی، سیاسی و اجتماعی را متحول می سازد. از طرفی جهانی شدن دو نسبت عمده با فرهنگ ملت ها برقرار می کند. نخست با تشدید کثرت گرایی درونی، فرهنگ را در آستانه تجزیه شدن قرار می دهد و سپس جهانی شدن با آغاز جهش بسوی حاکمیت جهان شمول راه را برای ادغام فرهنگ های ملی، تحت فرهنگی جهان شمول هموار می کند (دیلمقانی و ثانی 1382(
Coleman, K. Gwen. 2001. Android Arete: Toward a Virtue Ethic for Computational Agents Ethics and Information Technology 3(4) 247-265.
Eisenstadt M. and T. Vincent (eds.). 2000. The Knowledge Web: Learning and Collaborating on the Net, paperback edition with new introduction. London: Kogan Page.
Floridi L. 2002. What is the philosophy of information? Metaphilosophy, 33(1/2) 123-145. preprint available at: http://www.wolfson.ox.ac.uk/~floridi/
Floridi L. 2003. Information Ethics: An Environmental Approach to the Digital Divide Philosophy in the Contemporary World 9(1) 39-45. preprint available at: http://www.wolfson.ox.ac.uk/~floridi/
Floridi L. and Sanders J. W. 2002. Computer Ethics: Mapping the Foundationalist Debate Ethics and Information Technology 4(1) 1-9. preprint available at http://www.wolfson.ox.ac.uk/~floridi/